Zapomniane groby w Olkuszu, Chrzanowie i okolicach

W powiecie chrzanowskim i olkuskim jest kilkadziesiąt cmentarzy, które istnieją do dziś. Poza tym jest jednak masa miejsc zapomnianych. W ziemi nadal spoczywają ciała, o których mieszkańcy nic nie wiedzą.

Cmentarz rozciągał się m.in. wokół olkuskiego kościoła św. Andrzeja. Grzebano tu mieszkańców. Ponieważ teren był bardzo mały, co kilkadziesiąt lat wykopywano stamtąd szczątki i chowano je w zbiorowych mogiłach. "Pozostałością po tradycji pochówków w kościele św. Andrzeja znaczniejszych mieszkańców są krypty" - czytamy w opracowaniu olkuskiego historyka Jacka Sypienia. Część trumien zidentyfikowano, ale część niezidentyfikowanych nadal znajduje się pod olkuskim kościołem.

O kryptach mówi się także w chrzanowskim kościele św. Mikołaja. Kamil Bogusz, historyk z chrzanowskiego muzeum, liczy, że uda się namówić proboszcza Romana Sławeńskiego, by przy okazji remontu posadzki zgodził się na wykopaliska. - Zdarza się, że podczas takich przypadkowych prac naukowcy natykają się na wspaniałe sarkofagi - zaznacza Bogusz. Jest prawie pewny, że pod podłogą w okolicach ołtarza mogą kryć się krypty, w których chowani byli m.in. księża. W samym prezbiterium spoczywa około dwudziestu osób zasłużonych dla miasta Chrzanowa. W osiemnastym wieku przy kościele św. Mikołaja były aż cztery cmentarze. - Na wschodzie, gdzie wówczas było wejście, przy ołtarzu chowano dzieci. - Wierzono, że będąc najbliżej miejsca modlitwy, ich najczystsze dusze najszybciej trafią do nieba - przekonuje Bogusz. W części zachodniej (przy ówczesnym wyjściu z kościoła) grzebano tych, którzy się zasłużyli dla miasta. Po stronie północnej leżą obywatele miasta, a po stronie kaplicy Matki Bożej - przyjezdni. - Przy tworzeniu własnego drzewa genealogicznego, poszukując swych bliskich, odkryłem, że w starej części kościoła św. Mikołaja, przy kaplicy św. Stanisława, leży mój praprapradziadek z rodziny Rusek - zdradza z dumą Kamil Bogusz, dodając, że w sumie pod posadzką kościoła leży około stu osób.
Drugim kościołem w Chrzanowie, gdzie przed laty grzebano zmarłych, jest kościół św. Krzyża przy ulicy Świętokrzyskiej. Tam pochowani są pensjonariusze szpitala dla ubogich oraz jego fundatorzy.

Ciekawostką są cmentarze wojenne, szczególnie z czasów I wojny światowej, które w dużej części zostały zapomniane. Nie istnieje już cmentarz w Jaroszowcu w pobliżu góry Bukowej czy cmentarz w Kluczach w pobliżu "Papierni". Są też miejsca, które wzbudzają kontrowersje wśród historyków. Krzysztof Nowakowski na przykład uważa, że w okolicy ul. 1 Maja, za elektrociepłownią i fabryką Stomil w Wolbromiu (przy dawnej stacji kolejowej i istniejącym tu wtedy szpitalu) podczas I wojny światowej znajdował się wojskowy cmentarz. Uważa, że nie jest możliwe, by wożono zwłoki ze stacji aż do Kalisia, który uważany jest za jedyny cmentarz z tego okresu w okolicy, gdzie dodatkowo była wtedy linia frontu. Zdaniem historyka cmentarz przez zaniedbanie został zlikwidowany, a potem zapomniany. Z czasem ślady mogił zatarły się zupełnie. - Na razie nie ma jednak na to dowodów. Dokumentacja okupacyjna czasów I wojny znajduje się w archiwum w Krakowie. Jednak mają do niej dostęp wyłącznie pracownicy - mówi Nowakowski.

Cmentarz został prawdopodobnie zlikwidowany przez Austriaków w 1918 roku, a ciała przeniesione na cmentarz w Kalisiu. Zresztą do Kalisia zwożono ciała z całej okolicy: z ból bitewnych z Lgoty, Załęża, Dłużca czy Gołaczew. Według szacunkowych danych leży tam ok. 1600 osób: żołnierzy armii austro-węgierskiej poległych w okolicach Wolbromia oraz osób cywilnych, które zginęły podczas wojny. - Ile dokładnie, nie wiadomo. Nie zachowały się dokumenty ekshumacyjne. Mamy tylko papiery o wypłatach dla osób prowadzących ekshumację - zwraca uwagę Nowakowski.

Cmentarz i pojedyncze mogiły z czasów I wojny są też na cmentarzach parafialnych w Bydlnie, Olkuszu, Zadrożu i Jangrocie-Cieplicach. Na tym ostatnim stoi drewniany krzyż z tablicą pamiątkową. - Spoczywają tu żołnierze armii austro-węgierskiej oraz rosyjskiej, polegli w 1914 roku. Według jednych danych, na cmentarzu pochowano 214 żołnierzy austriackich (w tym grupę Węgrów) oraz 561 lub 477 żołnierzy rosyjskich. Według innych na cmentarzu spoczywa 2600 żołnierzy - mówi Sypień. - Cmentarze wojenne są zaniedbane, szczególnie te z czasów I wojny. Mogiły są w opłakanym stanie. Ktoś powinien się wreszcie tym zająć - uważa Nowakowski.

Anna Gawlik z Chrzanowa przyznaje, że lubi spędzać czas na cmentarzu, szukając między mogiłami spokoju do rozmyślań. - Mam 70 lat i w tym wieku człowiek coraz częściej zastanawia się, jak jest po tej drugiej stronie - wyznaje kobieta. Od pięciu lat opłakuje zmarłego męża i od tej pory jest częstym gościem na cmentarzu. - Najpierw zaczęłam opiekować się kilkoma opuszczonymi, zaniedbanymi mogiłami zapomnianymi przez bliskich. Potem zaczęłam jeździć po innych cmentarzach, szukając takich opuszczonych - wyznaje kobieta. Apeluje do wszystkich, którzy w okolicach Wszystkich Świętych odwiedzą cmentarz, by zabrali ze sobą choć jedną świecę więcej. - Zapalmy ją tam, gdzie nikt inny jej nie zapalił - prosi starsza pani.

Kamil Bogusz, historyk z Chrzanowa, zamierza na wzór cmentarza Rakowickiego w Krakowie zorganizować wycieczkę po chrzanowskich nekropoliach. - Chętnie oprowadzę mieszkańców po cmentarzu, zdradzając kilka ciekawostek. Być może uda się w drugim tygodniu listopada - zdradza historyk, zapraszając po szczegóły do muzeum. Niedawno, podczas inwentaryzacji cmentarza przy ul. Machiavellego w Chrzanowie rozszyfrował nazwiska nieznanych dotąd żołnierzy.